Emotieregulatie voor traumaverwerking
Elke: “We werken niet volgens bepaalde stappen, maar het is wel zo dat je aan bepaalde voorwaarden moet voldoen alvorens je verder kunt. Emotieregulatie is er daar een van. Zo werken we aan emotieregulatie voordat we aan traumaverwerking beginnen, om hertraumatisering te voorkomen. Pas als je niet telkens in paniek schiet op onbedaarlijk begint te huilen, kun je starten met verwerken. Je moet jezelf kunnen herpakken, jezelf gerust kunnen stellen dat de situatie waar je nu in zit niet hetzelfde is als de situatie van vroeger waar het trauma vandaan komt. Daar zijn allerlei technieken voor, bijv. EFT* of ademhalingsoefeningen.”

Petra: “We leren de cliënt ook zichzelf te leren kennen, hun eigen identiteit duidelijk te krijgen. Wie ben ik en waar sta ik voor? Waar ben ik goed in? Wat zijn mijn talenten? Voor sommigen van onze cliënten is het onmogelijk om zelf te bedenken wat hun behoeften of talenten zijn. Dit deel van hen is zo afgesloten dat zij zichzelf alleen kunnen zien als slecht, passief, depressief, somber, zwart, schuldig, etc. Dit doen we bijvoorbeeld door kaartjes met behoeften en talenten erop te gebruiken en laten de cliënten voelen wat bij hen hoort. Cliënten zijn vaak enorm verrast dat ze opeens precies weten wat bij hen past en wat niet. Die kennis en voorwaarden heb je nodig voordat je verder kunt.

Het systeem
Iedereen is onderdeel van een systeem. Je familie is bijvoorbeeld zo’n systeem, of de organisatie waarin je werkt. Wat er in zo’n systeem gebeurt en de plaats die jij erin inneemt, bepalen (vaak onbewust) wat, hoe en waarom je iets doet. Systemisch werken is een manier om inzicht te krijgen in jouw eigen plek en jouw verhouding met anderen in dat systeem. Je kunt ervaren wat jou belemmert en waarom je steeds weer vervalt in bepaald gedrag. Het kan leiden tot inzicht, acceptatie en zelfs een sleutel tot een oplossing. Een familieopstelling is een voorbeeld van systemisch werken.

Elke vertelt: “Carolien is heel intelligent, een kei in “vermijden” en weet zich overal uit te praten. Dat is voor ons behandelaars altijd extra uitdagend. Maar we hadden haar al vrij snel door en dat was ook wat Carolien bij ons aangaf. Ze zei letterlijk “bij jullie kom ik er niet mee weg, jullie hebben me door”. Ze vond het doodeng om het traject aan te gaan, omdat ze helemaal terug moest naar de oorsprong van het probleem, haar vroege jeugd, maar ze heeft het wel gedaan.” Petra vult aan: “Ondanks dat Carolien nog maar een paar maanden oud was en ze dus eigenlijk geen herinnering heeft aan wat er in die eerste jaren gebeurd is, ligt dat toch opgeslagen in het lichaam. Dat je je iets niet kunt herinneren, wil niet zeggen dat het er niet is of niet gebeurd is. Het is eigenlijk net als bij een computer, je kunt een bestand weggooien, maar ergens blijft er toch altijd iets terug te vinden op de harde schijf.”

Petra: “We zijn begonnen met het in beeld brengen van haar verleden, haar familieverhaal. Wat heeft er zich afgespeeld in haar leven vanaf geboorte tot nu? Dit hebben we beeldend gemaakt door middel van een opstelling met poppetjes en een levensverhaal op papier. Zo zijn we alle mensen in haar omgeving, biologische familie, pleeggezin en haar eigen gezin in de vorm van houten poppetjes neer gaan zetten, dit noemen we het basissysteem. Wie staat waar en waar staat Carolien zelf? Wat is de relatie die ze heeft met deze mensen? Of welke relatie heeft ze juist niet? Vanuit de opstelling wordt duidelijk waar de basis van haar problematiek ligt. Welke thema’s onbehandeld zijn gebleven. Deze thema’s kan je vervolgens in de vorm van grondankers neerleggen. Cliënten maken vervolgens contact met deze grondankers en ervaren zo heel direct wat ze hierbij voelen of denken. Het grondanker helpt ze om ervaringen, die in het lichaam of in het systeem opgeslagen liggen, boven te halen. Carolien keek bijvoorbeeld veel naar de grond, dat heeft vaak te maken met de dood, met iemand die is overleden. Zo bleek Carolien een zusje gehad te hebben, dat dood geboren was, waar nooit over gesproken werd. Doordat dit overleden zusje ook een plek kreeg, het erkend werd, bracht dit al een verandering teweeg. Door aandacht te hebben voor wat er allemaal gebeurd is, komt er erkenning voor wat je voelt. Hierdoor kan de cliënt zich bevrijden en blijft daardoor niet hangen in boosheid of rancune. We hebben haar levensverhaal, samen met Carolien, compleet gemaakt.”

Leren wat ‘voelen’
Ook is het belangrijk te weten welke behoeften je hebt en hoe kun je daar zelf in voorzien? Hoe kun je liever voor jezelf zijn? ‘Genieten’ heeft bij deze mensen vaak geen betekenis meer, wordt niet meer als dusdanig herkend. Carolien was bijvoorbeeld snoeihard voor zichzelf, haar lat lag veel te hoog. De dieren die wij in het Domingo House inzetten tijdens de therapie hebben voor haar daar een heel grote rol in gespeeld. Mensen die getraumatiseerd zijn, leven voornamelijk in hun hoofd, de verbinding tussen hoofd, hart en lichaam is weg. We leren ze daarom weer wat ‘voelen’ is. Wat is geluk, wat is genieten? Dat heet tactiele stimulatie. We laten ze voelen, bijv. de vacht van een hond, de regen, de zon, warmte, de bodem. Maar ook ruiken, de geur van gras of het paard en natuurlijk horen, bijvoorbeeld de fluitende vogeltjes buiten. We hebben het meer over ‘wat voel je’ in plaats van ‘wat denk je’. We proberen daarmee het lichaam, hart en hoofd weer bij elkaar te brengen.”

Elke: “Uiteindelijk leren we onze cliënten zelf weer de regie te nemen. Hoe kun je leven met alles wat je hebt meegemaakt. Hoe kun je, op een voor jou fijne manier, invulling aan het leven geven en wat heb je daarvoor nodig? We leren ze met vallen en opstaan weer dingen eigen te maken. Mensen vinden het doodeng om te experimenteren met dit voor hen nieuwe gedrag. Door dit echter met de honden en paarden te kunnen doen, kan dit op een meer onbevangen manier. Dieren ‘oordelen’ immers niet waardoor er geoefend kan worden zonder bekritiseerd te worden. Ook hebben ze inmiddels geleerd om spanning te herkennen, te analyseren waar deze vandaan komt en te beoordelen of dit klopt met wat er daadwerkelijk aan de hand is. Carolien moest echt weer leren voelen, contact krijgen met haar lichaam. Toen ze dat weer kon en zichzelf toe kon staan iets te voelen en ook oké zijn daarmee, kon ze pas weer toekomstgericht zijn. Haar huilbuien en paniekaanvallen namen af, haar donkere gedachten werden veel minder en ook de gesprekken met haar man kwamen weer op gang.”

Petra: “Carolien heeft het geluk dat ze, ondanks haar verleden, ook veel positieve dingen in haar leven heeft; een fijne partner, vrienden. Daarnaast kan ze goed praten, pikt snel dingen op en weet deze goed door te vertalen. Dat maakt dat zij in relatief korte tijd heeft geleerd de regie over haar eigen leven terug te nemen. Carolien is uiteindelijk maar een halfjaar bij ons in behandeling geweest. Nu doet ze twee dagen per week vrijwilligerswerk, leuke dingen met haar man en is druk met haar kinderen. Ze kan weer genieten, ze heeft meer rust en het gevoel dat ze weer bijdraagt aan de maatschappij.”

*EFT: bij Emotional Freedom Techniques wordt er gewerkt met het samenspel tussen lichaam, emoties, gedachten, het zenuwstelsel en het energienetwerk dat door het lichaam stroomt. Door zachtjes op een bepaald punt te kloppen terwijl je focus ligt op de oorzaak van de stress, wordt er een kalmerend signaal naar de hersenen gestuurd. Dit stimuleert de relaxatierespons van het lichaam waardoor je ontspanning ervaart. Wanneer dit gebeurt terwijl je contact hebt met je negatieve herinnering of je heftige emotie, kan dit verwerkt worden en zal je steeds meer innerlijke rust ervaren.

Carolien is somber, depressief, heeft een doodswens en kampt regelmatig met paniekaanvallen. Ze is 100% afgekeurd en vraagt zichzelf met regelmaat af waarom ze nog in leven moet blijven. Als baby van slechts twee maanden oud is Carolien, na een melding bij Jeugdzorg, in kritieke toestand met ernstig ondergewicht en zwaar vervuild naar het ziekenhuis gebracht. Carolien overleeft het gelukkig en wordt in een pleeggezin geplaatst. Hier wordt ze mishandeld en misbruikt. Als Carolien 17 jaar oud is, start ze een opleiding en gaat het huis uit.

Een vlucht uit huis
“Carolien is een sterke vrouw. Heeft haar hele leven stoere beroepen gehad en heeft altijd de spanning opgezocht. Dat zie je vaker bij mensen die niet ‘willen voelen’,”, aldus Petra. “Door actie en snelheid te zoeken, hoef je niet bij je eigen gevoel te komen, werken als verpleegkundige op de trauma afdeling was dan ook letterlijk een vlucht het huis uit voor Carolien, weg van het pleeggezin waar ze jarenlang mishandeld en misbruikt werd.”

Carolien was altijd al pittig, had een kort lontje en een gecompliceerd karakter en ging overal met een gestrekt been in. Toen haar zoons het huis uit gingen, ging het mis. Carolien kreeg ineens meer tijd en ruimte voor zichzelf en toen kwamen de huilbuien, paniekaanvallen en depressieve gevoelens. Carolien bezoekt diverse psychologen, ondergaat verschillende behandelingen en opnames en wordt zelfs behandeld in een instituut waar men gespecialiseerd is in de behandeling van psychotraumaklachten. Na acht jaar van diverse behandelingen en zorgverleners, klopt ze, als laatste redmiddel, aan bij het Domingo House.

Een trauma komt nooit alleen
“Wat wij vaak zien bij andere behandelaars en wat ook bij Carolien gebeurd is, is dat men het trauma zelf gaat behandelen, in het geval van Carolien was dat bijvoorbeeld het trauma dat zij overhield aan een ernstig voorval op haar werk. Natuurlijk heeft zij daar vreselijke dingen gezien en meegemaakt, dat zal niemand ontkennen, maar een trauma komt nooit alleen. Wat wij hier dagelijks ondervinden is dat bij de mensen die bij ons komen, en dat zijn mensen die soms al wel 10-15 jaar behandeling achter de rug hebben, het probleem vaak in het systeem zit, dus gaan wij samen met de cliënt helemaal terug naar waar iemand vandaan komt.”

Het is ongeveer een jaar geleden wanneer Carolien voor het eerst het Domingo House bezoekt. Haar man heeft aan de rem getrokken; óf deze behandeling óf een echtscheiding. Het ging gewoon niet meer. Petra: “Dat wisten we vrij snel na de intake al. Carolien had wel aangegeven dat ze uit zichzelf kwam, maar tijdens de eerste behandeling bleek dat het huwelijk dusdanig onder druk stond en dit behandeltraject eigenlijk als laatste redmiddel werd gezien. De eerste vragen die wij een cliënt, en dus ook Carolien, altijd stellen zijn ‘Waarom ben je hier?’ en ‘Wat kom je hier doen?’. En ook de vragen ‘Wil je hier wel zijn?’, ‘Wat wil je veranderen en ben je echt bereid daartoe?’ en ‘Wat wil je veranderen als de behandeling klaar is?’, zijn belangrijk voor ons om te achterhalen of iemand echt veranderingsbereid is. En in het geval van Carolien waren deze vragen dus extra belangrijk, omdat haar man de drijfveer was voor haar aanmelding.” Elke voegt toe: “Als er geen bereidheid tot verandering is, dan gaan we het traject niet aan. Mensen komen hier voor zichzelf, niet voor ons. Als je bij ons in behandeling wilt, dan komt alles op tafel en moet je er ook echt de volle 100% voor willen gaan. Als dat er niet is, dan stopt het. Ook “tijd” is een belangrijke factor. Men moet er tijd voor vrij willen maken. Je bent hier bij ons minimaal een dagdeel per week, het is niet even snel drie kwartier bij de psycholoog op de bank.”

Carolien is 58 jaar, getrouwd en heeft samen met haar man twee volwassen zoons. Beide zoons wonen niet meer thuis en hebben een autisme spectrum stoornis en een verstandelijke beperking.